कुवेतमा हाउसमेड पठाउन नेपाली संलग्न, महिलाहरु लाइनमा राख्दै छानिन्छन्

नेपालबाट घरेलु कामदार (हाउसमेड) को रुपमा कुवेत लगायत देशहरुमा ल्याउने र सप्लाई गर्ने कार्यमा सयजना भन्दा बढी नेपाली व्यवसायीको संलग्नता रहेको पाइएको छ । हाउसमेडमा सबैभन्दा बढी कुवेतमा नेपाली महिलाहरु सप्लाई हुने गरेको अवस्था छ । सम्बन्धित देशमा महिला सप्लाई गर्न वैधानिकता भएपनि नेपालले हाउसमेड पठाउन बन्देज लगाएको अवस्थामा सम्बन्धित गिरोहले नेपालको कानुनको ठाडो बर्खिलाप गरेको पाइएको छ । यसरी कानुन मिचेर काम गर्नेहरुमा अधिकांश नेपालीनै छन् । कुवेतमा यसरी काम गर्ने नेपालीहरुको संख्या सयभन्दा बढी रहेको पाइएको छ । कुवेतमा बसेर नेपालीलेनै नेपालको नीति बिपरित कुवेतमा प्रत्यक्ष हाउसमेड व्यवस्थापनको काम गर्दै गरेको विषयमा कुवेतस्थित नेपाली दुतावास समेत जानाकार छ । तर दुतावास तिनै व्यवसायीको प्रभावमा रहेको पाइएको छ । कुवेतमा नेपाली हाउसमेडको माग उच्च छ । त्यसैलाई आफ्नो व्यवसाय बनाएर बर्षौंदेखि कुवेतमा नेपाली हाउसमेड व्यावस्थापन गर्ने व्यवसायीले छुट्टै समूह बनाएर सक्रिय राजनीति समेत गर्दै आएको पाइएको छ । स्रोतका अनुसार उनीहरुको विरुद्ध जाने केहि नेपालीहरुले कुवेतबाटै डिपोर्टसम्मको सजाय भोगेको गुनाशो छ । स्रोत भन्छ ‘हामीले कुवेतमा बसेर उनीहरु बिरुद्ध बोल्न-लेख्न सक्दैनौं । नेपाली दुतावास समेत उनीहरूबाट प्रभावित छ ।’ कुवेतमा हाउसमेडको माग भएसंगै आवश्यक डिमाण्ड पूर्ति गर्न तिनै सक्रिय व्यवसायीले नेपालमा छुट्टै संजाल फैलाएका छन् । नेपालमा रहेको गिरोहले कम पढेका, आर्थिक रूपमा कमजोर, एकल महिला, हिंसामा परेका, वा सहयोग खोज्दै भौतारिएकाहरूलाई लक्ष्य बनाउँछ । नेपालीहरुकै सक्रियतामा हाउसमेड भर्ति गर्नेदेखि नेपालमा आवस्थक एअरपोर्ट सेटिङसम्मको र्याकेट बर्षौंदेखि सक्रिय अवस्थामा रहेको पाइएको छ । उनीहरूलाई नेपालमा दलालले ‘घरेलु सहयोगी’, सजिलो काम हुन्छ भन्दै झुटा सूचना दिइन्छ, पासपोर्ट बनाइन्छ, इमिग्रेशनमा सेटिङ मिलाइन्छ, र ‘भिजिट’ वा अन्य बहानामा कुवेतसम्म पुर्‍याइन्छ । उनीहरू कुवेत पुगेपछि मात्रै थाहा पाउँछन्, आफ्नो भूमिका ‘हाउसमेड’ हो – जहाँ कामको अवधि, सुरक्षाको ग्यारेन्टी र सम्मान – सबैको मूल्य त्यही ‘लाइनअप’ मा निर्धारण हुन्छ। कुवेत लगायत देशमा हाउसमेड सप्लाई गर्न नेपालले बैधानिक अनुमति दिएको छैन । तर धेरै एजेन्टहरुले यसैलाई आफ्नो कमाई धन्दा बनाएका छन् । उनैको योजना अनुसार इमिग्रेशन सेटिङ बर्षौंदेखि चल्दै आएको छ । स्रोतका अनुसार यो गिरोहले हाउसमेडमा महिला लगेबापत बार्षिक अर्बौं अवैध आर्थिक फाइदा उठाएको छ, जसमा कुवेतमा हाउसमेड भित्र्याउने म्यानपावर कम्पनी, नेपालका दलालहरु, केही सरकारी कर्मचारी र सम्बन्धित देशका एजेन्टहरु समेत संलग्न छन् । कुवेतका रोजगारदाताले एक जना हाउसमेडको लागि कम्तिमा ७५० केडी (करीब साढे तीन लाख रुपैयाँ) सम्मको कमिसन तिर्छन् । यहि रकमले यो धन्दा लामो समयदेखि गज्जबले चलिरहेको छ । हाउसमेड माग गरेको रोजगारदाताले दिएको कमिसन रकम मध्य आधाभन्दा बढी रकम सेटिङकै लागि छुट्याइन्छ । नेपाल एअरपोर्टका कर्मचारीसँग कुरा मिलाउने गिरोहले प्रति सेटिङ ४०० केडी (करीब एक लाख ७५ लाख रुपैयाँ)को हाराहारीमा रेट लिने गरेको छ । त्यसरी सेटिङ गराएपछि बाँकी रकम एजेन्टहरुले फाइदा लिन्छन् । स्रोतका अनुसार सेटिङ गरि कुवेत पुर्याईएका नेपाली हाउसमेडहरु नेपालीलेनै संचालन गरेका कम्पनीमा पुग्छन् । कुवेतमा पुगेपछि नेपाली हाउसमेड महिलाहरू प्रत्यक्ष मालिकसम्म तुरुन्तै पुग्दैनन् । कतिपय नेपालीले नै संचालन गरेका कम्पनीहरूले उनीहरूलाई “लाइनमा” राख्छन् – जहाँ रोजगारदाता आइपुग्छन्, महिला हेर्छन्, छनोट गर्छन्। स्रोत भन्छ, “महिला हेरेर उनीहरूको मोल तोकिन्छ।” यो अवस्था स्पष्ट रूपमा महिलामाथिको वस्तुकरण र गरिमामाथिको अपमान हो, जुन अन्तर्राष्ट्रिय मानव अधिकार सम्झौताहरू, खासगरी CEDAW (महिलाविरुद्ध सबै प्रकारका विभेदको अन्त्य सम्बन्धी महासन्धि)को खुला उल्लंघन मानिन्छ । नेपाल सरकारको वैदेशिक रोजगार नीतिअनुसार, घरेलु कामदार (हाउसमेड)को रूपमा नेपाली महिलाहरूलाई कुवेत, साउदी, मलेसिया जस्ता देशहरूमा पठाउन पूर्णतः प्रतिबन्ध लगाइएको छ । वैदेशिक रोजगार विभागले घरायसी श्रमलाई उच्च जोखिमयुक्त रोजगारीको रूपमा वर्गीकरण गर्दै २०७४ सालदेखि नै स्पष्ट नीति लागू गरेको हो । तर, यथार्थमा यी नीतिहरू माफिया, दलाल, सेटिङ एजेन्ट र केही भ्रष्ट सरकारी कर्मचारीहरूद्वारा खुलेआम मिचिएको छ । नीतिको नाममा गरिने औपचारिकता र सुरक्षा चेतावनीहरू अभ्यासमा मात्र औपचारिकता बन्न पुगेका छन् । संस्थागत रुपमा श्रम-स्वीकृति लिएर जानेहरुले समेत सेटिङमा अभिमुखिकरण तालिमनै नलिई सेटिङ गराउने प्रचलन रहेको अवस्थामा सेटिङ गरि जाने महिलाहरुले त झन कुनै अभिमुखीकरण पाउने कुरै भएन । सरकारी संयन्त्रले समेत यस्ता गतिबिधि रोक्न प्रयाप्त सूचना तथा जानकारी दिदैंनन् । वैदेशिक रोजगार बोर्डबाट यस्तै सचेतनाको लागि छुट्याईएका बजेटहरु समेत बर्षेनी फ्रिज हुन्छन् । अझ गम्भीर कुरा त यो हो कि कुवेतस्थित नेपाली दूतावास यी सबै कार्यहरूको जानकारीमा रहे पनि मौन छ । स्रोतहरूका अनुसार, त्यही गिरोहले राजनीतिक पहुँच प्रयोग गरी दूतावाससम्म प्रभाव विस्तार गरिसकेको छ । जसले गर्दा दूतावास मौन सहमति सहित अप्रत्यक्ष रूपमा यस्ता अवैध कार्यको संरक्षण गर्दै आएको देखिन्छ । कुवेतमा घरेलु कामदार व्यवस्थापन गर्ने कम्पनी वैधानिक रहेको भन्दै दुतावासले आलटालको जवाफ दिने गरेको छ तर तिनैको कारण नेपालको नीति ठाडै मिचिएको विषयलाई दुतावासले अनदेखा गरिरहेको छ । दुतावासमा आउने अधिकांश समस्या घरेलु कामदारको समस्यामै जोडिएका छन् । समस्या लिएर आउनेहरुले दुतावासलाई दैनिक पीडकहरुको जानकारी, आफूलाई अवैध ल्याउनेहरुको जानकारी दुतावासलाई रिपोर्ट गराईरहेका हुन्छन् तर दुतावासले यस सम्बन्धमा कुनै एक्सन लिएको पाइएको छैन । त्यसो त यस्ता व्यवसायीले बोलाएको कार्यक्रममा दुतावासकै उपस्थिति रहने, समर्थन गर्ने जस्ता गतिबिधि लामो समयदेखि चल्दै आएका छन् । कुवेतको गैरआवासिय नेपालीको समितिमा समेत उनीहरुको निरन्तर उपस्थिति रहेको पाइएको छ । वैदेशिक रोजगारीलाई कमाइको माध्यम बनाउनेहरू बिभिन्न देशमा बसेर नेपालको नीतिलाई ठाडै कुल्चिएर, महिलाको शरीर र श्रमको सौदाबाजी गर्दैछन् । यो गलत धन्दा मात्र होइन, मानव अधिकारविरुद्ध हो । नेपाल सरकारले यस्ता गिरोहमाथि कडा अनुसन्धान, निगरानी र कारवाही थाल्नुपर्ने तर त्यसो नभईरहेको गुनाशो बढिरहेको छ । जिम्मेवारी लिएका दूतावास, श्रम मन्त्रालय समेतलाई यस सम्बन्धमा चासो र चिन्ता छैन ।